Nafarroako Parlamentuan gaur Hitzorduak bilkuraren laugarren edizioa egin da. Foro Sozial Iraunkorrak sustatutako herritarrentzako saio horren bidez bizikidetasuna indartzen lagundu nahi da “bake justu eta iraunkorra sendotzeko” tarteko pauso gisa. Oraingo honetan, entzuteko ariketa ETAren bi biktimen (Rosa Lluch eta Mari Carmen Hernández) eta torturaren beste biren (Mikel Soto eta Alberto Goñi) arteko mahai-inguru baten inguruan egin da.

Ekitaldiaren hasieran Unai Hualde mintzatu da. Bileraren zentzuaren harira —Entzutea bizikidetasuna eraikitzeko—, azpimarratu du beharrezkoa dela “topaguneak eskaintzea, hartara, enpatia lagun, giza eskubideen eta aniztasun politikoaren defentsan oinarritutako etorkizuna eraikitzeko. Ez errepikatzeaz ari gara, pertsonen duintasunaz, indarkeriarik gabeko gizarteaz eta, beraz, memoriaz”.

Adierazitakoaren haritik, eta “aurreko legegintzaldian emandako lehen urratsei jarraipena” emateko asmoz, lehendakariak hizlarien “eskuzabaltasuna” eskertu du, “haien bizitzako une gogorrak partekatzeko beldurrik gabe, kaltea jasan duten pertsona guztiek erreparaziorako eta justiziarako eskubideari erantzutera bultzatzen gaituztelako, ETAren edo torturaren biktima izan, azken hauek Nafarroan ordezkatzen dituen sareak eskatzen duen bezala, ikerketa independente batetik abiatuta”.

Horretarako, “indarkeria guztiak argitara emateko eta bakerako bidea egiteko asmoz”, Unai Hualdek aurreko legealditik indarrean dagoen “konpromiso instituzionala” aipatu du, Bakearen, Bizikidetzaren eta Giza Eskubideen Zuzendaritza Nagusiak eta Parlamentuak berak egindako lana balioesteko. Izan ere, Legebiltzarrak, bere erantzukizuna eta interesa agerian utzita, “hainbat motatako adierazpen politikoak onartu ditu, betiere indarkeriaren aurka”.

Amaitzeko, eta Foro Sozial Iraunkorraren inplikazioa eskertu ondoren, lehendakariak, “inork itzuli nahi ez duen” iraganaren aztarnei lotutako lau testigantzari arreta eskaintzeko gonbita egin du. “Ziur denok ez garela sentipen berdinekin aterako. Ziur nago ondorioak ez direla berdinak izango. Baina espero dut denok topaketa hauetatik ideia positiboak aterako ditugula. Eskerrik asko”.

Aurkezpenaren ondoren, Fernando Armendáriz arduratu da lau biktimen arteko elkarrizketaren atarikoak eta testuingurua azaltzeaz. Mutur banatako indarkeriek jo dituzte, baina antzeko ondorioak ekarri dituzte: oinazea eta gizartearen haustura.

“Gaurkoa Foro Sozial Iraunkorrak aste honetan bertan amaitutzat eman duen programaren azken topaketa da. Iritsi da garaia gizarte osoak, erakundeek gidatuta, lekukoa hartu eta biktimek irekitako bideari eusteko. Orain, babestu, erreparatu eta aitortu egin behar dira, edozein diskriminazio-adierazpen gaindituz eta norberak gertatutakoari buruz izan dezakeen sentimendua errespetatuz”.

Balantzearen orduan, Armendárizek gogora ekarri du 2016an “blokeo ugari” zeudela programari dagokionez, eta pozik agertu da biktimen arteko entzuketa- eta elkarrizketa-foroak irekitzeak ekarri dituen emaitza onengatik. “Indarkeria-zikloaren ondorioak konpontzen jarraitzeko aldeko ekosistema eratzea lortu da. Bizikidetza demokratikoa lortu nahi da”.

Rosa Lluchek, Erdi Aroko historiako irakaslea eta 2000ko azaroaren 21ean ETAk, 63 urterekin bizitza politikotik erretiratuta zegoela eraildako ministro ohi sozialistaren (Ernest) alabak, jendearen babesa berehala sentitu zuela adierazi zuen. “Han (Katalunian) indarkeriak ez zuen inolako euskarririk, horregatik nire egoera bestelakoa izan zen. Ez dut esan nahi arrotza sentitzen naizenik, baina aitak berehala jaso zuen halako errekonozimendu bat, errespetuzko pertsona zen”.

Horri dagokionez, Lluchek ohartarazi du “biktima askok oraindik ez dutela onarpen ofizialik. Bizitza errealean ezertarako balio ez duen zerbait da, sufrimendua pertsonala baita. Zentzu horretan, ETAren biktimen egoera hobea da, baina ulertezintasuna, bakardadea eta ezer ez ulertzearen sentsazioa berdina da. Indarkeria mota bat bera ere ezin da justifikatu, ez arrazoi politikoengatik, ez bestelakoengatik. Batek ere ez zuen gertatu behar. Egia asko daude, baina eroso sentitzeko moduko batzuk lortu behar ditugu. Garrantzitsua da parlamentu batean horri buruz hitz egin ahal izatea”.

Mikel Soto (Iruñea, 1978), Leitzako UPNko zinegotzi baten hilketagatik inputatua izan zen eta talde armatuarekin kolaboratzeagatik zigortua, torturak jasan zituen, eta bere kideak egin ez zuen krimen baten errua bere gain hartzen ikusi zuen. Gainera, bera eta haiekin batera atxilotu zituzten biak inkulpatu zituen.

Madrilgo Tres Cantos herriko Guardia Zibilaren kuarteletik igaro zenean, “hiru egunez torturatu” zuten, eta “infernutik igaro izanaren sentsazioa” geratzen zaio. “Erabateko izugarrikeria izan zen. Ezagutzen dituzun minak dira, baina beste dimentsio batean. Itolarrian izua ezagutu nuen, burmuinak ez du nora ihes egin. Handik hiru egunera, auzitegiko medikua izutu egin zen nire egoeraz, eta atera egin ninduen. Auzitegi Nazionalean polizia nazionalen erreakzioa ikustean, ni ikustean ikaratu egin baitziren, jabetu nintzen nire egoeraz. Azkenean, kartzelan bi urte eman ondoren eta gure errugabetasuna frogatu ondoren -Frantzian errugabetu zituzten paper batzuk aurkitu zituzten-, askatasuna eskaini ziguten, talde armatuarekin elkarlanean aritzeko saiakera egiten zuen figura bitxi baten babesean. Abokatuak esan zigun ez genuela gehiago lortuko”.

Mari Carmen Hernándezek, Bat Eginez GKEko kontabilitate laguntzaile eta idazkariak, senarra galdu zuen, Durangoko PPko zinegotzia, ETAk hil baitzuen 2000ko ekainaren 4an. “Igande eguerdian izan zen. Bakarrik nengoen etxean irratia entzuten, eta izena esan ez zuten arren, tokiagatik eta orduagatik deduzitu nuen. Alaba bat etorri zen etxera, berria eman zuten berriro, izenez, eta polizia etorri zenerako bagenekien. Zergatik? Zertarako? Zein eskubiderekin? Galderak buruan pilatzen dira”.

“Hiru urte lehenago hasi ginen sekulako jazarpena jasaten, lehenik kalean, gero etxean ere bai. Manifestazio guztiak etxe azpian amaitzen ziren, eskailerak kartelez betetzen zizkiguten. Egunerokotasuna ezinezkoa da, beldurra sentitzen duzu eta umezurtz sentitzen zara. Ikusten duzu erakundeek ez dutela ezer egiten eta ez dagoela lagunik. Asko sufritu nuen jendearen hutsuneagatik, zurekin hazi den jendea eta zuri hitz egiteari uzten diona. Lehenengo bi urteetan Jesus Marik bizkarzaina izan zuen, gero 99ko su-etena etorri zen. Nik linterna handi bat nuen autoaren azpiak begiratzeko. Nire alaba txikia tratamendu psikiatrikoan sartu zen eta bere aitari hitz egiteari utzi zion, zinegotzi izateak sortzen zion egoeragatik. Irtenbidea kargua uztea izan zitekeen, baina ez nion eskatu, bere ilusioa zen”.

Hala eta guztiz ere, “ez nuen uste hilko zutenik. Nire alaba errudun sentitzen hasi zen eta Alemaniara eta Estatu Batuetara joan zen. Erabat hondatuta zegoen. Ez du berriro pianoa jo, ez da gai izan. Itzuli eta Madrilen ezkondu zen, baina itzuli egin behar izan zuen, oso bakarrik sentitzen baitzen. Seme-alabek asko lagundu diote. Nik, nire aldetik, boluntariotzari heldu nion berriro, eta nire inguruko jendeak, psikologoak barne, lagundu zidan. Kostatu zitzaidan kalera irtetea, baina gainditzeko gogoa izan dut, putzutik irteteko ahalegina egin dut. Orain elkarbizitzarako bideak sortzen lagundu badezaket, primeran”.

Alberto Goñi, 57 urteko sindikalista eta Volkswageneko langilea, bost aldiz atxilotu zuten gaztetan, eta birritan jarri zuen salaketa torturengatik, baina ez zituzten inoiz ikertu. “1980ko hamarkadan manifestazioak ohikoak ziren Txantrean. 14 urterekin, 1979a zela uste dut, Poliziak hain jipoi handia eman zidan, artatu ninduen medikuak berak salaketa jarri zuela tratu txarrengatik”.

“Zaila da beldurra zer den azaltzea. Bigarren atxiloketa baten ondoren, zaintzapeko askatasunera pasatu nintzen, telefonoa interbenituta. Guardia Zibilaren jazarpena etengabea izan zen. Hori amaitu zenerako nire lagunek ez zuten nirekin etorri nahi. 18 urterekin bakarrik geratzen zara. Gero beste atxiloketa bat etorri zen, ohean, lo nengoela, pistola buruan. Mikelek zioena sinatzen dut. Beldur eta bakardade sentsazioa erabatekoa da. Badakizu, esaten dizutelako, nahi dutena egin dezaketela zurekin. Biren artean jaitsi ninduten ziegara. Izua erabatekoa da, gainditu eta txikitu egiten zaitu. Horrek arima pozoitzen dizu. Traumak betiko dira”.

Osoko bilkura sozialera bertaratu diren 120 pertsonen artean izan dira, besteak beste, Inma Jurio (PSN), Jabi Arakama (Geroa Bai), Bakartxo Ruiz (EH Bildu), Ainhoa Aznárez (Podemos-Ahal Dugu) eta Marisa de Simón (I-E), Eduardo Santos eta Ana Ollo kontseilariak, Martin Zabalza Bakearen, Bizikidetzaren eta Giza Eskubideen zuzendari nagusia, Patxi Vera Arartekoa, eta Koldo Martínez, Nafarroako Foru Komunitateko senataria.

Nafarroako Foro Sozial Iraunkorrean biltzen diren erakunde eta pertsonek bide luzea egin dute giza eskubideen defentsan, eta prest daude modu inklusibo eta horizontalean lan egiteko lau ardatzen inguruan: desegitea eta armagabetzea; preso eta iheslarien gizarteratzea; giza eskubideen sustapen bermatzailea; eta etorkizuneko bizikidetasuna sustatzea, egiaren eta memoriaren oinarri bidezkoen gainean.